Cel wykonywanych badań
Badanie obrazowe wykonuje się celem:
– określenia gdzie znajduje się guz oraz oceny zaawansowania choroby
W zależności od tego czy byli już Państwo leczeni chirurgicznie czy nie badania te mogą pomóc w określeniu gdzie jest miejsce pierwotnego usytuowania guza oraz czy choroba ograniczona jest tylko do tego miejsca, czy występuje również w innych lokalizacjach.
– kwalifikacji do leczenia
Podstawowym celem leczenia NET jest usunięcie guza. Jeśli choroba jest zlokalizowana w jednym miejscu i guz jest możliwy do usunięcia (nie wykazuje cech naciekania na inne narządy) wówczas podejmuje się decyzje o leczeniu chirurgicznym. Jeśli natomiast choroba jest zaawansowana czyli ogniska choroby występują w różnych lokalizacjach od wyników poszczególnych badań obrazowych będzie zależał sposób leczenia.
– oceny odpowiedzi na leczenie
Na podstawie badań obrazowych ocenia się również w jaki sposób zareagowali Państwo na zastosowane leczenie. W sytuacji gdy leczenie jest stosowane w sposób ciągły, badania obrazowe są powtarzane w określonych odstępach czasowych. W zależności od rodzaju guza i zaawansowania choroby powtarza się je co 3-6 miesięcy, czasami 1 x rok.
– monitorowanie przebiegu choroby, wykluczenie wznowy
Również w wypadku, gdy choroba wydaje się być nieobecna, gdyż nie widoczne są ogniska choroby, wykonuje się badania kontrolne, aby wykluczyć jej nawrót. Dlatego usunięcie guza nie wiąże się z zakończeniem prowadzenia kontroli. Lekarz ustala częstotliwość wizyt kontrolnych oraz wykonywanych badań.
Przygotowywanie do badań
Badania obrazowe
– USG – to najbardziej podstawowe, szeroko dostępne badanie diagnostyczne. Czasami jest ono badaniem pierwszego wyboru, z uwagi na jego nieobciążający charakter. Opis badania jest w dużej mierze zależny od doświadczenia osoby go wykonywującej. Jednak za pomocą tego badania nie da się ustalić wszystkich lokalizacji NET w obrębie przewodu pokarmowego. Jest ono przydatne w wykrywaniu przerzutów do wątroby i ew. lokalizacji ogniska pierwotnego zwłaszcza w obrębie trzustki.
Jak wykonuje się USG:
Do badania pacjent znajduje się w pozycji leżącej. Początkowo lekarz pokrywa skórę żelem, który umożliwia uzyskanie obrazu na monitorze.
Przygotowanie do badania:
- 6 godzin przed badaniem należy pozostać na czczo (nie przyjmować pokarmów), nie powinno się również pić napojów gazowanych, słodzonych, także kawy oraz żuć gumy
- dzień przed badaniem zaleca się zastosowanie diety lekkostrawnej z wyłączeniem surowych warzyw, owoców, ciemnego pieczywa i produktów zawierających duże ilości błonnika
- powinno się zastosować leki zmniejszające ilość powietrza (gazów) w przewodzie pokarmowym.
– Tomografia komputerowa (TK) – jest badaniem związanym z zastosowaniem promieniowania rentgenowskiego. Ma charakter badania nieinwazyjnego jednak w trakcie badania podawany jest środek kontrastowy, który pozwala na lepsze określenie charakteru guza (ocenione np. poprzez wzmocnienie po kontraście). Badanie pozwala na określenia lokalizacji guza pierwotnego oraz oceny zaawansowania choroby. Służy również do oceny odpowiedzi na leczenie oraz wykluczenia wznowy. Podanie środka kontrastowego wymaga wykonania przed TK oznaczenia stężenia kreatyniny, a także poziomu TSH.
Przeciwwskazaniem do badania z zastosowaniem środka kontrastowego są: uczulenie na kontrast jodowy, niewydolność nerek, nadczynność tarczy a także ciąża.
Jak wykonuje się TK:
Pacjent kładzie się na ruchomym stole, który wsuwa się do aparatu. W trakcie badania musi pozostać nieruchomo. W zależności od badanej części ciała długość trwania badania może być różna. Zwykle przed końcem trwania badania pacjent ma podawany środek kontrastowy przez założony wcześniej wenflon.
Po podaniu środka kontrastowego mogą pojawić się: uczucie gorąca, metaliczny posmak w ustach, kołatanie serca, zawroty głowy, świąd. W przypadku wystąpienia któregokolwiek z objawów należy to zgłosić personelowi.
Pacjent w trakcie badania może komunikować się z personelem za pomocą wmontowanego w urządzenie mikrofonu. W taki sposób, podczas trwania badania, dostaje też komunikaty, które należy wypełnić np. informacje o wstrzymaniu oddechu.
Przygotowanie do badania:
- 6 godzin przed badaniem nie wolno spożywać pokarmów, zalecane jest natomiast wypicie około 1 lita płynów (np. woda niegazowana). Przy badaniu TK przewodu pokarmowego pacjent dostanie do wypicia doustny środek kontrastowy
- zażywane na co dzień leki należy przyjąć, popijając wodą niegazowaną
- na badanie należy przynieść ze sobą wyniki poprzednich badań obrazowych (ew. płyty CD jeśli badanie było wykonywane w innym ośrodku)
- po zakończeniu badania należy wypić ok. 2 l płynów niegazowanych w ciągu następnych 24 godzin.
– Rezonans magnetyczny (RM) – jest badaniem nieinwazyjnym z wykorzystaniem pola magnetycznego, wykonywanym zazwyczaj w przypadku przeciwwskazań do tomografii. Badanie pozwala na określenia lokalizacji guza pierwotnego oraz oceny zaawansowania choroby. Służy również do oceny odpowiedzi na leczenie oraz wykluczenia wznowy.
Jak wykonuje się MR:
Pacjent kładzie się na ruchomym stole, który wsuwa się do aparatu. Zazwyczaj urządzenia mają charakter zamknięty, co u niektórych osób może być niekomfortowe. Pacjenci z klaustrofobią wymagają wykonania badania na innym typie urządzenia. W trakcie badania pacjent musi pozostać nieruchomo. W zależności od badanej części ciała długość trwania badania może być różna.
W trakcie badania pacjent słyszy pukający dźwięk, który pojawia się co jakiś czas, z przerwami kiedy nie jest słyszalny. Dźwięk jest minimalizowany przez założone do uszu stopery, które pacjent dostaje przed badaniem. W trakcie badania pacjent może komunikować się z personelem za pomocą wmontowanego w urządzenie mikrofonu. Przed końcem badania podawany jest środek kontrastowy przez założony wcześniej wenflon. Wszelkie dolegliwości, które pojawią się po podaniu kontrastu należy zgłaszać personelowi.
Ponieważ badanie wykorzystuje pole elektromagnetyczne istnieją różne przeciwwskazania do jego wykonania, dodatkowo przed wykonaniem badania konieczne jest usunięcie wszelkich metalowych części, które pacjent ma przy sobie.
Przeciwskazania do MR to: wszczepione urządzenia elektryczne, jak defibrylator, rozrusznik serca, implant ślimakowy; metalowe ciała obce np. klipsy naczyniowe po operacjach laparoskopowych, odłamki metaliczne w sąsiedztwie naczyń czy narządów miąższowych, gałek ocznych, płytki ferromagnetyczne po zabiegach ortopedycznych; klaustrofobia. Nie zaleca się również wykonywania badania w I trymestrze ciąży.
Przygotowanie do badania:
- pozostanie bez posiłku przez ok. 4 godziny
- po wykonaniu badania wypicie ok. 1 l niegazowanych płynów, ze względu na użycie środka kontrastowego
- w przypadku badania głowy i oczodołów powinno się zrezygnować z makijażu oraz lakieru do włosów, gdyż kosmetyki te zawierają drobinki metalu
- na badanie MR pacjent powinien dostarczyć wyniki badań, o ile były wykonywane a także informacje o materiałach zastosowanych podczas przeprowadzonych zabiegów wszczepienia implantów, protez itp (karty informacje z wykonanych zabiegów).
– Scyntygrafia receptorów somatostatynowych (SRS) – to rodzaj badania czynnościowego z wykorzystaniem izotopów promieniotwórczych.
Badania opiera się na założeniu, że większość wysokozróżnicowanych nowotworów neuroendokrynnych wykazuje na swojej powierzchni obecność receptorów dla białka noszącego nazwę somatostatyna, których ekspresję można potwierdzić za pomocą tego badania. Dzięki temu można określić gdzie lokalizuje się ognisko pierwotne nowotworu, ocenić jego zaawansowanie, można również monitorować przebieg choroby i wykluczyć jej wznowę. Potwierdzenie obecności receptorów somatostatynowych umożliwia kwalifikację pacjentów do leczenia z wykorzystaniem analogów somatostatyny. Pacjenci podczas badania mają podawany analog tego białka, połączony z izotopem promieniotwórczym. W zależności od rodzaju badania tym izotopem dla celów scyntygrafii może być technet-99m, a w badaniu PET Gal68. Potwierdzenie obecności receptorów somatostatynowych umożliwia kwalifikację pacjentów do leczenia z wykorzystaniem analogów somatostatyny. Mogą to być tzw. analogi zimne czyli niepołączone z izotopem promieniotwórczym lub „gorące”, gdzie do analogu dołączony jest izotop promieniotwórczy. W przypadku słabej ekspresji receptorów lub jej braku lekarz zdecyduje o innej formie terapii.
Jak wykonuje się SRS:
Po wprowadzeniu środka kontrastowego przez założony wcześniej wenflon pacjent w zależności od techniki badania będzie oczekiwał od 1-4 godzin na jego wykonanie. Jest to czas potrzebny na odpowiednie zgromadzenie radiofarmaceutyku w ciele.
Następnie zostanie skierowany na najważniejszą część badania do pracowni SPECT/CT lub PET/CT. Oba z wymienionych aparatów to urządzenia hybrydowe, tzn. że oprócz urządzenia rejestrującego gromadzenie radiofarmaceutyku mają wbudowany tomograf komputerowy, dzięki czemu można dokładnie powiedzieć w jakim narządzie gromadzi się podany izotop. Wykonanie TK nie wymaga podania środka kontrastowego.
Po podaniu izotopu nie występują skutki uboczne. Przeciwskazaniem do wykonania badania jest ciążą i okres laktacji.
Przy badaniu SPECT/CT wykonuje się obrazowanie jamy brzusznej oraz wybranej lokalizacji, w zależności od potencjalnego umiejscowienia nowotworu. W przypadku PET/CT pacjent ma wykonywane TK głowy i szyi, klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy. W trakcie trwania badania pacjent pozostaje nieruchomo z rękami umiejscowionymi za głową.
Po wykonaniu badania należy unikać bezpośredniego kontaktu z kobietami w ciąży i małymi dziećmi przez 24 godziny. Ważne jest również odpowiednie nawodnienie.
Przygotowanie do badania:
- pacjenci zwykle przed badaniem pozostają na czczo
- część pacjentów będzie wymagała przygotowania do badania z wykorzystaniem środków przeczyszczających, nie dotyczy to pacjentów z utrzymującą się biegunką
- lekarz może zalecić czasowe (na około 4 tygodnie) odstawienie przed badaniem leczenia analogiem somatostatyny
- konieczne jest dostarczenie na badanie wyników innych badań obrazowych o ile były wykonywane w innym ośrodku (CD, DVD).
– Badanie PET/CT z 18F-FDG – badanie z podaniem izotopu promieniotwórczego, który jest analogiem glukozy znakowanym krótkożyjącym izotopem fluoru. Przy użyciu skanera PET możliwe jest umiejscowienie rozkładu izotopu w ciele pacjenta. Badanie wykonuje się szczególnie u pacjentów z niskozróżnicowanymi nowotworami neuroendokrynnymi celem określenia ich zaawansowania, a także u osób z wyższymi wartości wskaźnika noszącego nazwę ki67 (wskaźnik proliferacji komórek nowotworowych) dla celów prognostycznych przebiegu choroby. Ponieważ w badaniu wykorzystywany jest związek będący analogiem glukozy, dla odpowiedniego gromadzenia znacznika w komórkach optymalne jest, aby poziom glukozy w surowicy krwi nie przekraczał 150mg%.
Jak wykonuje się PET/CT:
Przed badaniem pacjent ma wykonywany pomiar masy ciała a także oznaczony poziom glikemii (cukru) na podstawie pomiaru z palca. Badanie polega na podaniu radiofarmaceutyku, podobnie jak w innych badaniach dożylnie, poprzez założony wenflon. Po podaniu znacznika pacjent zostaje skierowany do pokoju odpoczynku, gdzie przebywa ok. 60minut. Jest to czas potrzebny na optymalne gromadzenie radiofarmaceutyku. Następnie jest kierowany na główną część badania do gabinetu PET/CT. Pacjent ma wykonywane TK głowy i szyi, klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy. W trakcie trwania badania pozostaje nieruchomo z rękami umiejscowionymi za głową. Wykonanie TK nie wymaga podania środka kontrastowego.
Po wykonaniu badania należy unikać bezpośredniego kontaktu z kobietami w ciąży i małymi dziećmi przez 24 godziny. Ważne jest również odpowiednie nawodnienie. Po wykonaniu badania należy przyjmować dużo płynów celem szybkiego wydalenia izotopu.
Przygotowanie do badania:
- 4 godziny przed badaniem pacjent pozostaje na czczo, bez ograniczeń może pić niegazowaną wodę lub niesłodzoną herbatę
- na badanie należy przynieść ze sobą ok. 1 l wody niegazowanej, którą pacjent wypija w oczekiwaniu na badanie
- wskazane jest unikanie forsujących fizycznie zajęć na 24 godziny przed badaniem ze względu na możliwe gromadzenie znacznika w mięśniach
- pacjent przed badaniem PET może zażyć przyjmowane na stałe leki
- jeśli leczy się z powodu cukrzycy powinien postępować według wytycznych Zakładu Medycyny Nuklearnej (podczas rejestracji pacjenci otrzymują przygotowanie do badania)
- konieczne jest dostarczenie na badanie wyników innych badań obrazowych o ile były wykonywane w innym ośrodku (CD, DVD).
– Badanie endoskopowe (kolonoskopia, gastroskopia) – to podstawowe badania do przeprowadzenia diagnostyki dolegliwości umiejscowionych w jelicie grubym i żołądku, dzięki którym możliwe jest obejrzenie od wewnątrz światła narządów z równoczesnym pobraniem fragmentów błony śluzowej do oceny patologicznej. Podczas badań możliwe jest również usunięcie części zmian.
Jak wykonuje się badania endoskopowe:
Gastroskopia
Przed wprowadzeniem endoskopu pacjent ma znieczulone gardło za pomocą odpowiedniego środka znieczulającego w postaci sprayu. Ma on na celu zmniejszenie odruchu wymiotnego, aby podczas badania skupić się na spokojnym, głębokim oddychaniu. Jest to optymalne do właściwego przeprowadzenia badania. Podczas badania lekarz przez jamę ustną wprowadza endoskop do światła przełyku, żołądka i dwunastnicy.
Przygotowanie do badania:
- pozostanie bez posiłku 8 godzin przed badaniem
- 4 godziny przed badaniem nie należy przyjmować płynów, palić papierosów oraz żuć gumy
- przed badaniem należy zdjąć ruchome protezy zębowe
- jeśli badanie było wykonywane w znieczuleniu ogólnym należy pamiętać, aby nie prowadzić pojazdów przez kilka godzin po badaniu.
Kolonoskopia
Badanie polega na wprowadzeniu aparatu endoskopowego przez odbytnicę, z możliwością obejrzenia całego jelita grubego, a nawet końcowego odcinka jelita cienkiego . Aby uzyskać pełną wartość diagnostyczną konieczne jest dokładne oczyszczenie jelit przed badaniem.
Przygotowanie do badania:
2-3 dni przed badaniem należy:
- stosować dietę lekkostrawną bez świeżych warzyw i owoców, bez ciemnego pieczywa i produktów z duża zawartością błonnika
- należy wyłączyć z diety owoce i warzywa zawierające pestki: np. kiwi, truskawki, winogrona, pomidory, siemię lniane czy mak
Dzień przed badaniem w godzinach popołudniowych należy rozpocząć przyjmowanie środków przeczyszczających zgodnie z zaleceniem lekarza. W godzinach dopołudniowych możliwe jest stosowanie produktów półpłynnych np. zupy kremy, kisiel, rosół, z wyłączeniem mleka.
Należy pić dowolną ilość wody niegazowanej, słabej herbaty czy ziół.
W dniu badania należy pozostać na czczo (bez jedzenia), można pić wodą niegazowaną oraz przyjąć stale zażywane leki, popijając niewielką ilością wody.
Kolonoskopię można również przeprowadzić w znieczuleniu ogólnym, wówczas przed badaniem będzie konieczne wykonanie badań z krwi (zgodnie z zaleceniem lekarza). Przygotowanie do badania jest podobne, jednak optymalnie 6 godzin przed badaniem nie powinno się również spożywać wody.
Po wykonaniu badania mogą pojawić się kurczowe bóle brzucha, przelewanie i dyskomfort w jamie brzusznej. W takiej sytuacje można zażyć leki rozkurczowe.
Przed badaniem należy zgłosić lekarzowi choroby, z powodu których pozostaje się w kontroli lub leczeniu, przyjmowane leki i wszystkie dolegliwości. W przypadku przyjmowania leków przeciwzakrzepowych należy skonsultować ich stosowanie z lekarzem prowadzącym by ewentualnie zamienić je na heparynę drobnocząsteczkową. Po konsultacji z lekarzem przed badaniem odstawia się kwas acetylosalicylowy, klopidogrel itp. , a także preparaty żelaza.
– EUS (endosonografia)
Jest to badanie szczególnie przydatne w diagnostyce guzów trzustki, ze względu na możliwość identyfikacji mniejszych zmian zwłaszcza zlokalizowanych w głowie i trzonie trzustki oraz zmian podśluzówkowych zlokalizowanych w odbytnicy.
W przypadku diagnostyki zmian w trzustce badanie polega na wprowadzeniu do przełyku, żołądka, dwunastnicy endoskopu wyposażonego w miniaturową głowicę USG. W przypadku diagnostyki zmian w odbytnicy endoskop wprowadza się do jelita grubego. Podczas badania można nie tylko obejrzeć zmiany, ale dzięki miniaturowej głowicy USG również zobaczyć ich strukturę.
Przygotowanie do badania jest podobne jak w przypadku innych badań endoskopowych (gastroskopia, kolonoskopia).
Badania laboratoryjne
Badania hormonalne
Wykonuje się u pacjentów z guzami hormonalnie czynnymi, na podstawie prezentowanych objawów klinicznych
| NET hormonalnie czynny | Badania |
| Rakowiak- guzy jelita cienkiego i początkowego odcinka jelita grubego |
|
| Insulinoma (guz produkujący insulinę) |
|
| Gastrinoma (guz produkujący gastrynę) |
|
| Glukagonoma (guz produkujący glukagon) |
|
| Somatostatinoma (guz produkujący somatostatynę) |
|
| VIP (guz produkujący wazoaktywny peptyd jelitowy) |
|
Kwas 5-HIAA (5-hydroksyindolooctowy w dobowej zbiórce moczu)
Oznaczenie kwasu wykonuje się w przypadku nowotworów zlokalizowanych w jelicie cienkim lub początkowym odcinku jelita grubego.
Jak wykonuje się badanie:
Badanie polega na 24godzinnej zbiórce moczu do jednego pojemnika. Rozpoczyna się od oddania pierwszej porcji moczu do toalety. Wszystkie kolejne porcje należy zbierać do jednego pojemnika, do którego wcześniej wlewa się otrzymany z laboratorium kwas solny. Drugiego dnia pierwszy mocz (po nocy) również dolewa się do pojemnika. Następnie zawartość pojemnika należy zamieszać, zanotować całą objętość zgromadzonego moczu i próbkę moczu, zwykle o pojemności do 100ml oddaje się w standardowym pojemniku do laboratorium.
Z uwagi na konieczność dolania do pojemnika otrzymanego z laboratorium kwasu solnego należy zachować szczególne środki ostrożności, aby nie doszło do skażenia skóry czy oczu.
Przygotowanie do badania:
Różne produkty zawarte w diecie mogą wpłynąć na oznaczenie 5-HIAA, dlatego przed badaniem, zwykle 2-4 dni należy usunąć z diety wybrane produkty oraz unikać niektórych leków.
Przed badaniem należy wyeliminować z diety: czekoladę, kawę, mocną herbatę, kakao, soki owocowe, śliwki, banany, kiwi, awokado, ananasy, cytrusy, pomidory, orzechy, wanilię, ciasto, duże ilości warzyw.
Na 2 dni przed badaniem należy unikać: kwasu acetylsalicylowego, L-dopa, alfa-metyldopa, imipraminy, inhibitorów MAO.
Jeśli wynik badania przekracza zakres normy będzie to wymagało omówienia z lekarzem, który oceni czy może to być efektem toczącej się choroby.
Chromogranina A (CgA)
Chromogranina A jest markerem nieswoistym guzów neuroendokrynnych, co oznacza, że w przypadku wielu innych chorób jej stężenie może być podwyższone. Służy ona przede wszystkim do monitorowania choroby u pacjentów, będących już po przeprowadzonym leczeniu. Im większa masa guza tym stężenie CgA może być wyższe. Badanie nie powinno być stosowane do rozpoznania choroby, w przypadku gdy nie ma potwierdzonej obecności nowotworu neuroendokrynnego.
Jeśli po zastosowanym leczeniu stężenie CgA spada oznacza to skuteczność prowadzonej terapii. Jej wzrost może świadczyć o nawrocie lub postępie choroby.
Przy oznaczaniu stężenia CgA należy pamiętać o powodach wyników fałszywie dodatnich, do których mogą należeć:
- choroby przewodu pokarmowego: przewlekłe zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka, zapalenie trzustki, przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby, choroby zapalne jelit
- choroby nerek: niewydolność nerek, choroby prowadzące do spadku filtracji nerkowej
- choroby gruczołów wewnętrznego wydzielania: nadczynność tarczycy i przytarczyc, pheochromocytoma czy paraganglioma, guzy przysadki, hyperkortyzolemia, rak rdzeniasty tarczycy
- choroby układu oddechowego: POCHP, astma
- choroby układu krążenia: nadciśnienie tętnicze, niewydolność krążenia, ostry zespół wieńcowy
- choroby układu kostnego: RZS, inne choroby zapalne stawów
- choroby układu nerwowego: choroba Parkinsona
- choroby nowotworowe: trzustki, wątroby, piersi, nerek, okrężnicy, prostaty, jajnika, płuc
Ponadto ciąża i okres karmienia.
Na nieprawidłowy wynik badania mogą również wpłynąć niektóre leki: inhibitory pompy protonowej IPP (omeprazol, pantoprazol itp.), także antagoniści receptora H2 (np. Ranigast), które należy przerwać na 7-14 dni (IPP) oraz 24 godziny (H2 blokery).
Jak wykonuje się badanie:
Badanie polega na pobraniu krwi żylnej, u pacjenta który pozostaje na czczo, po około 8-9 godzinach od ostatniego posiłku.
W przypadku niektórych guzów lekarz może również zalecić wykonanie oznaczenia polipeptydu trzustkowego czy NSE (swoistej enolazy neuronalnej), ale ze względu na ich ograniczoną dostępność, te badania wykonuje się rzadko.
___
Wszystkie informacje zostały przygotowane w oparciu o wytyczne i rekomendacje Polskiej Sieci Guzów Neuroendokrynnych, materiały promocyjne firmy Ipsen, doświadczenia własne.
